Het is een jaarlijks terugkerend probleem, de massale sterfte van brasems in de maanden april/mei aan de zijde Markermeer bij het Blocq van Kuffeler, het schitterende gemaal wat er samen met andere Flevolandse gemalen voor zorgt dat wij in Almere droge voeten houden. Maar sinds enkele jaren sterven daar maar liefst duizenden kilo’s brasems (jaarlijks 6 tot 8 ton) en ieder jaar stuurden we meldingen van verontruste sportvissers door naar het Waterschap Zuiderzeeland, waarna die sterfte vervolgens afgedaan werd als een natuurlijk verschijnsel, namelijk paaisterfte. De vis kan het kuit niet kwijt, dat versteent vervolgens in de buik en het gevolg laat zich raden. Wij hebben van het begin af aan al twijfels gehad en het gemaal aangewezen als de oorzaak, helaas ontbrak het ons destijds aan de kennis om aan te duiden wat er dan exact misging.
.
2021: dit kan niet meer!!
In 2021 kwam er een omslag in ons denken. Wederom werd er een enorme sterfte gemeld, de beelden die we kregen waren weerzinwekkend en het was toch wel raar dat massale paaisterfte eigenlijk bijna nergens in Nederland optrad, behalve bij enkele gemalen. We zijn ter plaatse gegaan en hebben zuurstof gemeten, maar alle waarden waren oké. Toch MOEST er volgens ons een link met het gemaal zijn, de oorzaak moest gewoon bij dit kunstwerk liggen. Om hier beweging in te krijgen hebben we wederom het Waterschap geïnformeerd en deze keer ook de calamiteitendienst van MidWest Nederland en Sportvisserij Nederland zelf.
.
Gelukkig: het wordt breder opgepakt.
Dit heeft na jaren van massale sterfte uiteindelijk geleid tot een (online) bijeenkomst op 14 juni 2021 waar vertegenwoordigers van Rijkswaterstaat, Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier, Waterschap Zuiderzeeland, Sportvisserij Midwest Nederland en Sportvisserij Nederland aanwezig waren. Tijdens de bijeenkomst werden wat ideeën uitgewisseld waarover wij eerder al bericht deden middels dit artikel. Ook de media pikte dit destijds op: klikkerdeklik en klikkerdeklik.
.
Opmerkelijk!
Opmerkelijk is dat blijkbaar niemand van de aanwezigen echter de moeite heeft genomen om zich op locatie te verdiepen in de werking van het Blocq van Kuffeler, iets wat wij op 11 februari 2022 wél gedaan hebben en wat de oorzaak van de enorme vissterfte al snel (eerlijk gezegd al in de hal direct achter de voordeur) boven water bracht. Het is een ‘onhandigheid’ in de constructie welke de oorzaak is, met paaisterfte heeft het helemaal niets te maken
.
Algemene info over De Blocq van Kuffeler
.
De werking van het gemaal.
Onder het gemaal liggen 4 zogenaamde perskokers: 2 voor de verbinding Lage Vaart-Markermeer (2x 700m3 per minuut) en 2 voor de verbinding Hoge Vaart – Markermeer (2x 850 m3 per minuut). Zodra het waterpeil in de Hoge of de Lage Vaart te hoog wordt zal het water volledig automatisch, maar vooral in de avonduren (goedkope stroom) worden weggepompt. Dat gebeurt dus niet op vaste tijden/dagen, maar slechts wanneer dat nodig is en zo houden wij droge voeten
.
Dit wegpompen van overtollig water gebeurt met behulp van 4 elektrische turbines op bovendijks niveau die ieder een schoep aan het begin van de perskoker aandrijven. Op de linker foto 2 van de 4 de turbines, op de rechterfoto een gehele constructie.
Om u een idee te geven van de omvang van deze schoepen onderstaande foto’s. Links zit hij verankert in zijn ‘huis’, rechts is duidelijk te zien hoe groot zo’n schoep is:
Tot zover niks bijzonders! Er wordt echter zomers bij langdurige droogte ook wel eens water Flevoland binnengelaten, dit gebeurt echter niet via het gemaal maar via de sluizen. Het gemaal heeft namelijk slechts 1 stroomrichting.
.
Onze gedachtes en een opmerkelijke constateringen
Bij ons bestuur leefde de gedachte dat de vissterfte het gevolg zou kunnen zijn van uitputting: de vis zwemt tegen de stroming bij het gemaal in en na een uurtje (of hoelang dat ook zou duren) bezwijkt zij door vermoeidheid. Een gedachte die we ook met diverse partijen gedeeld hebben, maar ook het feit dat veel dode vis onder de rij roosters aan de gemaalzijde lag (roosterrij A) en niet onder de roosters aan de Markermeerzijde (roosterrij B) was ons opgevallen (zie foto onder).
Als je wilt weten of onze denkwijze technisch mogelijk is moet je natuurlijk wel weten hoe het gemaal precies werkt. Vandaar ons bezoek, onze denkrichting was een klein stapje in de goede richting maar de werkelijkheid blijkt vele malen stuitender te zijn. En ook voor de aanwezigheid van massa’s dode vis onder het ene roosterrij (roosterrij A) en niet onder het andere roosterrij (roosterrij B) is een hele simpele verklaring.
.
Wat gebeurt er nu precies, en waar gaat het mis?
Zodra het gemaal gaat draaien ontstaat er een stroming vanuit de Hoge en/of de Lage Vaart het Markermeer in. Het water stroomt door de perskoker en aan het einde daarvan (aan de Markermeerzijde) bevinden zich terugslagkleppen die door de ontstane waterdruk openen. Op dat moment is de perskoker toegankelijk voor de vis die in de maanden april/mei massaal ter plaatse is, waarschijnlijk door paaidrang. Deze vis bespeurt de lokstroom en zwemt instinctief tegen de stroming in rechtstreeks de perskoker in.
Zodra de pomp stopt vallen de terugslagkleppen weer dicht, de vis zit simpelweg opgesloten in de perskoker en kan geen kant meer op, zie voor de verduidelijking onderstaande afbeelding. Zuurstofloosheid die vervolgens ongetwijfeld ontstaat heeft desastreuze gevolgen voor de opgesloten vis, afhankelijk van de tijdsduur zal slechts een enkeling dit overleven en die geluksvogel zien we dan vervolgens zuurstof happend (karper in dit geval) terug aan de Markermeerzijde.
Bovenstaande tekening maakt ook direct duidelijk waarom de dode vis wel onder roosterrij A zichtbaar is en niet onder roosterrij B. Via roosterrij A kijk je in de afgesloten perskoker waar de dode vis niet uit kan en zich ophoopt, via roosterrij B kijk je in het deel wat een open verbinding met het Markermeer heeft en waar vandaan de dode vis makkelijk wegspoelt.
Gaat het gemaal een volgende keer wederom water wegpompen, dan spoelt de inmiddels dode vis (afhankelijk van het tijdsbestek) het Markermeer op, kan de volgende lichting brasem de perskoker weer inzwemmen en herhaalt het hele circus zich gewoon weer.
Overigens lijkt het sterftecijfer afhankelijk van de weersomstandigheden in relatie tot het aantal spoelingen. Regent het veel, dan wordt er vaker gepompt en zal de verzwakte maar nog levende vis teruggespoeld worden naar het Markermeer. Regent het minder, dan zit de vis langer opgesloten in de perskoker en zal dit niet overleven. Op een aldaar aanwezige maquette zijn de terugslagkleppen (brievenbussen genaamd) die het terugzwemmen tegengaan uitstekend te zien, zie de onderliggende foto die we hiervan gemaakt hebben:
.
Onze conclusie
Het is natuurlijk stuitend dat er al die jaren dat er massale vissterfte gemeld is niemand bij b.v. het Waterschap de moeite heeft genomen om zich in de werking van het gemaal te verdiepen en de onnodige vissterfte simpelweg afdeed als paaisterfte, terwijl een tekening in de hal van De Blocq van Kuffeler direct bij binnenkomst aan je linkerhand (hoe vaak zijn ze daarlangs gelopen?) het probleem duidelijk zichtbaar maakt, zelfs voor een leek! Ook de Partij voor de Dieren, die zich enorm druk maakt om een paar bomen in Almere heeft deze enorme sterfte al die jaren genegeerd.
.
En nu?
Nu mogen de verantwoordelijken zich eens achter de oren krabben en eens goed in de spiegel kijken, waarna ze wat ons betreft snel weer om de tafel moeten, ze hebben nog een maand of 2 om duizenden brasems te redden en te zorgen voor structurele maatregelen die dit hier (en wie weet waar nog meer allemaal) in de toekomst onmogelijk te maken. Uiteraard gaan wij hier, met de informatie die we nu hebben, op aandringen.
.
Naschrift
Tegenwoordig heb je als hengelsportvereniging een uitdagende taak om zowel de belangen van de hengelsport als de belangen van dierenwelzijn te behartigen. Als bestuur nemen wij deze taak serieus, zoeken wij altijd naar de balans en zijn wij niet alleen proactief om knelpunten te signaleren maar proberen wij vooral ook bij te dragen aan een oplossing. In ons jaarplan 2022 kunt u zien waar wij ons als Hengelsportvereniging mee bezig houden.
22-02-2022: inmiddels staat er ook een artikel in de ‘Almere deze week’, op papier en online: https://www.almeredezeweek.nl/nieuws/algemeen/51592/hengelsportvereniging-verklaart-vissterfte-pleidooi-voor-vispas
